نوایی نینگ حیات یولی

بویوک دولت اربابی، متفکر شاعر، عالم و خلق حامیسی امیرکبیر نظام الدین علیشیرنوایی نینگ تولدی مناسبتی بیلن

 امیرعلیشیرنوایی نینگ حیات یولی

نوایی شناسلیک فنی علیشیر نوایی علمی بیوگرافی سینی یره تیشده کتته یوتوق لرنی قولگه کیریتدی. کوزگه کورینگن ادبیاتشناس وشرقشناس عالم لر: و. بارتولد، و. شرف الدین، صدرالدین عینی، آی بیک، واحد زاهدوف، ب. عبداله یوف وباشقه لرنینگ نوایی حیات یولی یره تیشگه بغشلنگن علمی ایشلری شولرجمله سیدن دور.

علیشیرنوایی نینگ بیوگرافیسی یوزه سیده سونگی ییللرگچه یره تیلگن تدقیقات لرده عالم لر اساسآ، شاعرزمانداشلری یازیب قالدیرگن اثروخاطره لرگه سویه نیب توره دیلر. نوایی اثرلرینی سینچیکیب اورگینیش نتیجه سیده شو نیرسه انیق بولدی که شاعراوزحیاتی وشخصیتی حقیده اولرده جوده کوپ وقیمتلی فکرلرنی هم یازیب قالدیرگن . شونینگ اوچون هم علیشیرنوایی نینگ حیات یولینی یاکه شاعربیوگرافیسی نینگ آیریم تمانلرینی یره تیشگه بغلشلنگن سونگی تدقیقات لرده ایجادکارنینگ اوزاثرلریده کیلتریلگن معلومات لرگه کینگ اساسلنگن حالده فکریورتیللماقده. شونگه کوره علیشیرنوایی نینگ حیات یولی حقیده تدقیقات ایشی آلیب باریلرایکن. شاعرزمانداشلری یازیب قالدیرگن ادبی ـ تاریخی اثرلر بیلن بیرقطارده نوایی نینگ اوزاثرلریگه هم بیرینچی وباش منبع صفـــتیده قره ب، ایش توتیش مقصدیگه موافق تاپیلدی . بنابرین شاعر« سداسکندری» داستانیده اوزشعرلری نینگ اوتوبیوگرافیک قیمتگه ایگه ایکن لیگینی بی چیزاوقیتیرمه گن ایدی.

نوایی نینگ اشعــــاریــدین نیچه بیت         مینیگ حسب حالیم تاپیب، ترکی اییت

باله لیگ چاغلری

علیشیرنوایی هجری ییلی حسابی بیلن {اون یتینچی رمضان آیی سنه 844 – تاووق ییلی}( میلادی حسابی بیلن 9 فبروری ـ1441) ییلده توغیلگن. اونینگ تولد تاپگن جایی «باغ دولتخانه» دیب اته لیب، خراسان دولتی نینگ ییریک شهری هرات نینگ بیرناحیه سی ایدی.

علیشیرنینگ آته سی غیاث الدین محمد «کیچکینه بهادر» (کیچیک بخشی) لقب لری بیلن مشهورایدی. اوهرات نینگ چغتای اولوسیدن بولیب، تیموریلردرباریده اعتبارلی شخص لردن، اوز دورینینگ مشهورلریدن وچغتایی ایل نینگ قهرمانلریدن ایدی.  علیشیرنینگ آنه سی کابل نینگ امیرزاده لریدن شیخ ابوسعید چنگی نینگ قیزی بولگن .

شاعراوزآته ـ آنه لری نینگ تیموریلرخاندانیگه تعلقلی بولگه نینی بیر شعریده شوندای یادلیدی:

آتم بوآستان نینگ خاکبیزی         آنم هم بوسرا بوستان کنیزی

بوزمانده خراسانده امیرتیمورنینگ اوغول لریدن شاهرخ سلطان، ماورالنهرده شاهرخ نینگ اوغلی اولوغ بیک حکمرانلیک قیلرایدیلر. علیشیرنینگ آته تمانیدن باباسی امیرتیمورنینگ اوغلی عمر شیخ بیلن ایمیکداش بولیب، بایقرامیرزاحکمرانلیگی دوریده قندهارده امیربولگن. دیمک، علیشیرنینگ آته بابا لری تیموریلربیلن ایمیکداش بولگن لرواولرنینگ حاکمیتنی مستحکملش گه یاردم بیریب، اولردن بعضی لرنینگ حرمت وایشانچینی قازاگنلر. شونینگ اوچون تیموریلرنینگ بیرشهابچه سیگه عایدکیشیلر، خصوصآ، بوله جک شاه حسین بایقرانینگ آته ـ آنه لری غیاث الدین کیچکینه عایله سیده گی باله لرگه هم اعتباربیلن قره گنلر.

علیشیرنینگ عایله ده نیچینچی فرزند ایکن لیگی انیق ایمس. هرحالده اونینگ اوزی که سی هم بولگنی حقیده خبربیردی . درویش لی اسم لی اوکه سی بولگنی ایسه معلوم .

علیشیرباله لیگده ذهنی اوتکیرلیگی، زیرکلیگی، شوخ فهم لیگی بیلن اوزتینگداش لریدن فرقلی بولیب، اونینگ یخشی تربیه تاپیشیده  قرینداش ـ اوروغ لری نینگ رولی کته بولدی. خصوصآ غیاث الدین اوز اوغلی نینگ تربیه سیگه علیحده اهمیت بیرگن . بوحقده دولتشاه سمرقندی « واوبزرگوارنی حرکتی بیکارکیتمه دی، بونینگ نتیجه سیده اونینگ اوغلی عزت وکته لیک تختی گه اولتیردی …»- دیب یازه دی.

علیشیراوچ تورت یاشیگه کیرگنده شعر آیتیشگه،  شعراوقیش ویادلشگه قیزیقیش پیدابوله باشله گن، اوکیینراق بووقتلرنی شونده ی ایسله یدی.

«… اوچ یاش بیله تورت یاش نینگ آره سیده ایردیم، عزیزلراوقوماق تکلیفی قیلیب، بعضی حیرت اظهارقیلورلرایردی…» عزیزلرنی حیرتگه سالگن بیت، امیرقاسم انوارنینگ علیشیر یاداوقیب بیرگن قوییده گی مطلع ایدی.

رندیم وعاشقیم وجهانسوزوجامه چاک    

با دولت غم تو ز فکر جهان چی باک

علیشیرنینگ باله لیگیدن شعرگه بونچه لیک محبت قویگنلیگی نینگ ینه بیرمهم باعثی، عایله اعضالری ادبیاتگه، شعریتگه قیزیققن کیشی لربولگنلیگی دیر. علیشیرکمال تاپه یاتگن خاندانده شعریت مخلص لری تیز- تیزیغیلیب توره ر وشعرخوانلیکلر، غزل خانلیک لربولرایدی. اوجوده کوپ شعریاد بیلروادبی مجلس لرده فعال اشتراک ایترایدی. ( اونینگ کیینچه لیک سبزوارحاکمی ایتیب تعین لگنده میرشاهی دیگن سربه دارشاعرگه کتته حرمت وعزت کورستیشی هم بی سبب ایمس.)

عمومآ آلگنده، یاش علیشیرنینگ تربیه سیده اونینگ آنه تمان قرینداشلری نینگ، اینقسه تاغه لری میرسعیدکابلی ومحمدعلی غریبی لرنینگ رولی کتته بولگن .

نوایی نینگ ایکله تاغه سی هم اوز دوری نینگ شعریت ساحه سیده ایلگه تنیلگن کیشی لری بولگنلر. نوایی اولربیلن صمیمی صحبتداش بولگن. اولربیلن بیرگه بولیشیدن ذوق آلگن. چونکه اولر، خصوصآ کیچیک تاغه سی محمد علی شاعرگینه بولیب قالمسدن ، شیرین صحبت ایگه سی، یخشی موسیقیچی وخطاط هم بولگن . قیزیقرلی تمانی شونده که  بو صفت لرنینگ همه سی کینچه لیکدن اولرنینگ جیه نیده هم ینگی قیره لربیلن تکرارلنگن . اولراوزشعرلرینی کوپراق ترکی تیلده یازگنلرکه  بوجوده مهم فاکت . نوایی هم کتته تاغه سی مثالیده بونی علیحده تاکید لب کورسته دی « ترکچه گه میلی کوپراق ایردی ».  دیمک نوایی نینگ آنه تمانی تورکی عنعنه لرگه کوپراق رعایه قیلگن کیشیلربولگن. یاش علیشیرگه شوکیشیلر ایلک بارکته تاثیرکورستگن بولیشلری احتمالدن اوزاق ایمس .

اوشه دورعادتیگه کوره، همده یاش علیشیرنینگ کتابگه هوسی کوچلی لیگنی نظرده توتیب، اونی تورت یاشدن سهل اوتگنده مکتب گه بیردیلر. علیشیرمکتبده بولجک پادشاه ـ حسین بایقرا بیلن بیرگه اوقییدی، تربیه لنه دی. خواند میر یازگنی دیک، «… اوآزوقت ایچیده تینگداش وشریکلریدین ایگلریلب کیته دی. نازک طبعی نینگ صافلیک وساغلام لیک آوازه سی عالم گه یاییله دی ومــبارک فکری نینگ ده دل لیگی حقیده سوزلر خلق آره سیده آغیزدن ـ آغیزگه کوچیب یوره دی » .

شاهرخ میرزانینگ اولیمی (1447) تیموری شهزاده لراورته سـیده گی اوز ارا کوره ش لرگه یول آچه دی. خراسان واونینگ مرکزی هرات ترتیب سیزلیکلرو قیرغینلراوچاغیگه ایلنه دی. خلق بو روزگار حوادث فتنه سیگه برداش بیرآلمه ی شهرنی تشلب کیته باشله یدی. بولرایچیده غیاث الدین کیچکینه عایله سی هم بولیب اولرنینگ کاروانی عراق تمان یول آله دی. تفت شهریگه کیلگنده اولردم آلیش اوچون توخته یدیلر ویاش علیشیر تصادفآ اوز دوری نینگ ییریک تاریخچی سی، مشهور « ظفرنامه » اثری نینگ مولفی ـ شرف الدین علی یزدی بیلن اوچره شه دی واوزی نینگ زیرکلیگی، بیریلگن سوال لرگه بیران ـ بیران جواب بیریشی بیلن کیکسه عالم دقتینی اوزیگه تارته دی .

بواوچره شونی شاعرقریگن وقتیده صمیمیت بیلن ایسله یدی .

1452-ـــ ییلگه کیلیب، خراسانده بوله یاتگن تیموری شهزاده لری اورته سیده گی تخت  تله شیش لربیرمونچه وقت گچه توخته یدی.

اوزاراقیرغین لرنتیجه سیده خراسان مملکتی تختیگه ابوالقاسم بابرایگه بوله دی . هرات هم گرچه مرکزبولمسه ده – اوزی نینگ اولگی موقعینی بیردرجه تیک له ی باره دی . هرتمانگه قاچیب کیتگن خلق ینه اوزوطنیگه قیته باشله یدی. علیشیرلرعایله سی هم بیش ییل لیک دربدرلیکدن سونگ «وطن محبتی» طلبیگه موافق، یزد چولی آرقه لی خراسان گه قره ب یولگه چیقه دی . خواندمیر حکایه قیلیشیچه یولده شونده ی بیرحادثه یوزبیره دی. بووقتده یاش باله بولگن علیشیرنی یول چرچاغی واویقو اینگیب، آت اوستیدن ییرگه توشوب قاله دی. ایرته لب قویاش چققنیده اویقودن اویغانیب قره سه، پایانسیز صحراده بیراوزی آتی بیلن قالیبدی. اودرراو خراسان یولینی تاپیب ایلگری لب کیته دی وآمان ـ ایسان آته ـ آنه سی یانیگه باره دی. شومناسبت بیلن خواندمیرعلیشیرنی «کیچیک یاشلی » بولیشیگه قره مسدن «عقل کوچی واوتکیرقابلیتی » زورایکن لیگنی تاکیدله یدی.

هرات گه قیتگچ، غیاث الدین کیچکینه، ابولقاسم بابر سراییگه خدمت گه کیره دی بیرمونچه وقت اوتگندن سونگ اوسبزاوار حاکمی قیلیب تعین لنه دی . علیشیرنینگ آته سی بیلن سبزوارگه بارگن، یا بارمه گنی حقیده انیق معلومات یوق . هرحالده غیاث الدین سبزوارده حاکم ایکن، اوعایله سینی هم کوچیریب آلیب کیتگن بولیشی احتمالدن اوزاق ایمس .

عمومآ بوییللرعلیشیراوچون مکتب ییللری بولدی. اونینگ مکتبده قنده ی اوقیگنی ونیمه لرنی اوقیگنی ، باله لیک قیزیقش لری حقیده تاریخی منبع لرتوله معلومات بیرمه یدی . اونینگ اوزسوزلریدن شونیرسه معلوم بوله دی که، مکتبده او دینی کتابلربیلن بیرقطارده فارسی تاجیک کلاسیکه لرنی هم سیویب اوقی باشله گن. اوکوپ اوقیش بیلن بیرقطارده اوقیگن نیرسه لرینی یاد آلیشگه حرکت قیلگن. «لسان الطیر» داستانیده شاعراوزی نینگ اوقوچیلیک ییللرینی تصویرلرایکن، شیخ سعدی نینگ « گلستان » و«بوستان» اثرلرینی، اینقسه شیخ فریدالدین عطارنینگ « منطق الطیر» داستانینی بیرییللب اوقیگنینی تاکیدله یدی.

«منطق الطیر» اثری چوقور فلسفی مضمون گه ایگه بولیب، شاعراوزی نینگ صوفیانه دنیا قره شینی قوش لری نینگ اوزاراصحبت وسیاحت لری تصویری آرقه لی غایت ساده وتصوف گه خاص مجازی اصولده افاده ایتگن ایدی.

اثریاش باله تصورینی چلغیتیب یوباره دی. اواوزینی همه نیرسه دن چتیگه تارتیب، یالغیزلیکنی یاقتیرگن بولیب قاله دی.                                                    

کیم دیدی : عزلت ایشیگین آچقامین     دهر بی معنی ایلیدین قاچقامین

بوواقعه دن خبرداربولیب قالگن علیشیرنینگ آته – آنه سی کتاب نینگ اوغیل لریگه منفی تصویرینی کوریب، تهلکه گه توشه دیلر وکتابنی یاشبریب، اونینگ  نامینی  هم اته مس لیکنی بویره دیلر.

لیک چون یادمده ایردی اول کلام       یاشــــرون تکرارایترایردیم مدام

آندین اوزگه سوزگه میلیم آزایدی        قوش تیلی بیرله کونگول همرازایدی

علیشیرنینگ بووقتده، 10 ـ 11 یاشلرده ایکنینی کوزده توتسک، 4ـ 5 مینگ مصرع دن عبارت کتته بیراثرنی یاد آلیش، اونینگ اوتکیر قابلیتنی کورستوچی فوق العاده بیرحادثه ایدی .

علیشیرنی کوپراق دنیوی ادبیات قیزیقتیرگن واونینگ شعری استعدادی انه شوادبیات تاثیریده شکللنگن. « خمسه» نینگ بیشینچی داستانی « سد اسکندری» ده علیشیراولوغ آذربایجان شاعری ومتفکری، بیرینچی خمسه نویس نظامی گنجوی وهندشاعری ایکینچی خمسه نویس امیرخسرو دهلوی گه مراجعت قیلیب، اولرنینگ داستان لری نینگ کیچیک یاشدن سیویب اوقیگنینی، اولراوزاثرلری، خصوصآ « خمسه » لری بیلن شاعرگه ایجاد ساحه سیده باش مقصدنی بیلگیلب آلیش یاردم بیرگن لرینی قوییده گیچه افاده له یدی .

کیچیک ایرکه نیمدین بولیب قاشیمه,

اولوغ مدعا سالدینگیزباشیمه….

کرم ایلب ایکی قولوم قولدنگیز,

سوزاقلیمی ساری مینی اولدینگیز

دیمک، اونینگ باله لیک و ییگیتلیک ییلریده گی شعریت گه قیزیقیش دوره سی انچه لیک بولگن .

علیشیرکیکسه سربه دارشاعرـ میرشاهی بیلن آته سی سبزوارحاکمی ایتیب تعین لنگنیگه قدر غایبانه تانیش بولگن واوبیلن خط یازیب تورگن.

غیاث الدین کیچکینه بهادر، نوایی تخمینآ اون ایکی یاشلرده ایکنیده، حیاتدن کوزیومه دی. آته دن یاش یتیم قالگن علیشیر، خراسان پادشاهی ابوالقاسم بابرخذمتی  گه کیره دی.   بووقتده سلطان حسین هم اوزآنه سی مصلحتی بیلن ایکینچی مراتبه ابوالقاسم بابرسراییده خذمتده ایدی.

ابوالقاسم بابرادبیات وصنعت نی سیور، اونینگ شنونده لری تقدیرلرواوزی هم اوزبیک وفارس تیللریده غزللربیترایدی. ابوالقاسم، علیشیرگه اولآ اونینگ آته ـ بابا لری نینگ حرمتینی قیلیب , یخشی مناسبتده بولدی، اونینگ بیلیم درجه سینی، شاعرلیک ملکه (تجربه) سینی آشـیریشیگه اعتباربیلن قره دی.

علیشیراوشه دورعنعنه سیگه موافق ، باشلنغیچ بیلیم لرینی فارسی منبع لردن آلگن. واو دورلرده دربار اهلی فارس تیلینی گینه تن آلر، شوتیلده سوزلشه ر، ترکی تیلنی ایسه مینسیمس ایدی. شونده ی ایکن، مکتبده نظامی گنجوی، مصلح الدین سعدی شیرازی، شیخ فریدالدین عطار، اثرلرینی اوقیگن، قاسم انوارغزللرینی یادآلگن، میرشاهی، شرف الدین علی یزدی کبی اوزدوری نینگ ییریک فارسی گوی شاعرلری بیلن تانیش بولگن علیشیر اولراثرلریدن  تاثیرلنیب، الهام آلیب، اوزی هم ایلک بارشواستادلرایزیدن باریب ، شعریت میدانیگه قدم قویگنی شبهه سیزدیر.

اوزغزللرینی دستلب فارس تیلیده یره تگن علیشیراوسیب،اولغییب باشله گن سری اونینگ تفکردایره سی کینگه یب، اوزآنه تیلی بایلیگی نینگ، بوتیل نینگ اوزخلقی اوچون اهمیتی، اونینگ ایجادی قدرتینی چوقورانگلب،شوتیلده کوپراق ایجاد ایته باشله دی .

نوایی شناسلیک فنیده علیشیرنینگ نیچه یاشدن ایجادی ایش بیلن شغولنه باشله گنی حقیده تورلیچه فکرلرموجود. لیکن شاعربیرینچی ترتیب بیرگن دیوانی «بدایع البدایه» کیینراق توزگن «خزاین المعانی» دیوانلریگه یازگن دیباچه لریده و«منشآت» گه کیرگن خط لریدن بیریده کیچیک یاشدن اوزی نینگ «شعرنینگ پریشان سوداسیگه گرفتار» بولگنینی و« باله لیک پیتیده »کونگلی نینگ ”نظم نینگ پراگنده وسواسه سیگه مشغول بولگنینی تاکیدلب » غرایب الصغر« دیوانیگه » ییتتی ـ سکیزیاشدین ییگیرمه یاشقه چه  بتیلگن غزللری توپلنگنینی بیلدیره دی .

امااون بیش یاشلردن اوتیب،ییگیت لیک دوری باشلنگن علیشیر، ایکی تیلده هم عجایب اثرلریره تیب « ذواللسانین» (هم فارس، هم ترکی تیلده ایجادی ایتووچی) شاعرصفتیده انچه تنیلیب قاله دی و« نوایی»،« فانی» تخلص لری بیلن اوزدورنینگ کوزگه کورینگن شاعرلری دقتینی تارته باشله یدی .خواندمیرنینگ خبربیریشیگه کوره،علیشیرنوایی ییگیتلیک ییللریده، مولانالطفی نینگ یوقاری بهاسی وتحسینیگه سزاواربولگن .

عارضــــــین یاپقاچ،کوزیمدین ساچیلورهرلحظه یاش

بویله کیم،پیدابولوریولدوزنهان بولـــــــــــغاچ قویاش

مطلعی بیلن باشلنه دیگن غزلی شودور،یعنی اون بیش،اون آلتی یاشلریده گی شاعرایجادی نینگ محصولی بولیب وخواندمیرنینگ یازیشیگه قره گنده،علیشیرنینگ «یاشلری ایندی گینه تولیب،ییگیت لیک دوری باشلنگن » پیت لریده یره تگن .

ییگیتلیک دوری

علیشیرنوایی حیاتی نینگ ییگیتلیک دوری اونینگ ایجادی وفعالیتینی اورگنیشده علیحده اهمیتگه ایگه. چونکه علیشیرنینگ دنیا قره شلری، جمعیت گه مناسبتی، شعری استعدادی،اساسآ شودورده شکلندی وکمال تاپدی. اوکیینچه لیک سلطان حسین بایقرا سراییگه وادعالریگه ایگه بولگن،بای حیاتی تجربه آرتیرگن، مملکت آلیده تورگن مساله لرنی بوتون مرکب لیگی بولگن توشونوچی واولرنی خلق حماسی نقطه نظردن حل ایتیش گه بیل باغله گن، با آبرو بیرکیشی صفتیده کیریب کیلگن ایدی .علیشیرنوایی نینگ مشهدده حیاتی دستلبکی قیین چیلیک لرگه دوچ کیلیش،بیران مهربان کیشی سیز، مدرسه خانقاه لرده «غریب وخسته» کون کیچیریش بیلن باشلنه دی. شاعرنینگ مدرسه طلبه لری اوچون اجره تیلگن قارانغی وزخ یاتاقخانه حجره لریده فقیرانه کیچیرگن حیاتی نوایی نینگ «مجالس النفایس» اثریده اوشه دورنینگ زبردست کیکسه شاعری شیخ کمال تربتی بیلن بیرینچی باراوچره شگن ده گی احوال ـ روحیه سی تصویریده یارقین افاده لنگن:« سلطان ابوسعید زمانیده مشهدده غریب وخسته بیرواقعه ده ییقیلب ایردیم »،- دیب ایسله یدی، نوایی . اوآغیرشرایط وقیین احوالده یششی آرقه سیده بیرنیچه وقت بیتاب بولیب قاله دی، لیکن یالغیزقالمه یدی .بیرینچی اوچره شوو ده اوزقابلیتینی، یاش بولسه ده، زوراقتدارینی کورسته آلگن علیشیرمشهدنینگ بیرقطارکوزگه کورینگن عالم و فیلسوف لری بیلن دوستلشه باره دی .بیربیت محاکمه سیده اشتراک ایتیب، حکایه نی ایتیلگن فکری بیلن شیخ کمال تربتی دقتینی اوزیگه تارته دی . نوایی توغریسیده اول هم ایشیتگن واونی کوریشینی آرزو قیلگن کیکسه ادیب شو واقعه دن کیین اونینگ حالیدن خبرآلیب اویشه گن حجره گه تیز- تیزکیلیب توره دی .

علیشیرنوایی بیتاب بولیب قالگنده مولاناعبدالسلام شیرازی بیلن بیرگه علیشیرنی دوالشده اونینگ دوستی پهلوان محمدهم یقیندن مهربانچیلیکلرکورسته دی .

مشهد دوری حیاتی شاعرتفکری نینگ شکللنیشی،ایجادی قابلیتی نینگ اوسیشی وتکامللشیده کتته مکتب بولدی،علیشیرنینگ بوشهرده دانشمندلر،تنیلگن شاعروفاضل لربیلن یقیندن دوستله شیشی،اولربیلن صمیمی معامله ده بولیشی شاعرحرکتیده گی عجایب فضیلت لرنینگ یوزه گه کیلیشیده کتته اهمیت کسب ایتدی .اوبوییرده اوقیدی، اورگندی، تربیه تاپدی، بره که لی ایجادایتدی، ییریک اثرلرنی یوزه گه کیلیشی اوچون مناسب زمینه حاضرله دی: اولوغ سوزصنعت کارلری، شعراوستالری فردوسی، نظامی، امیرخسرودهلوی، خواجه حافظ شیرازی اوز زمانداشلری آتایی، سکاکی، لطفی، جامی اثرلرینی مطالعه قیلیب گوزل وبدیعی یوکسک اثرلریره تیش سرلرنی سینچیکلب دقیق قیلیش بیلن شغللندی .علیشیرنوایی امیرخسرودهلوی، خواجه حافظ شیرازی ومولاناعبدالرحمن جامی اثرلری حقیده علیحده توختلیب شونده ی یازگن ایدی: « برچه سیگه کوپ قتله اوتوب مین، بلکه کوپین یاد توتوب مین وقصاید وغزلیات لرنینگ غریب ولطافتین بیلیب مین، بلکه غریب راق ولطیف راق لریغه تتبع داغی قیلیب مین ».

علیشیرنوایی 1464- ییلده هرات گه قیته دی. شاعرآته سیدن قالگن میراث بیلن یششگه، ادبی ومدنی مرکزلردن بیری حسابلنگن آنه شهریدن ایجادی ایش بیلن شغللنیشیگه امید باغله یدی. هرات گه کیلگن دستلبکی کونلریده مولاناعبدالرحمن جامی بیلن شخصآ اوچره شیب،اوبیلن یقیندن تنیشیش علیشیرنوایی اوچون بیرعمرگه کتته اهمیت کسب ایتیب قالدی .نوایی شناسلیک ده بو اوچره شوو حقیده تورلیچه فکرلرموجود. ایریم نوایی شناس عالم لرحسین بایقرا دوریده هرات مدنی مرکزبولیب، کوزگه کورینگن عالم وفاضل لرشوشهرگه توپلنگن ایکن، بوایکی نابغه اوچره شوی هم شووقتلرگه توغری کیلسه کیره ک، دیگن فکرنی بیلدیره دیلر.اما علیشیرنوایی  «خمسه المتحیرین » اثریده :« شاهرخ سلطان زمانی اواسطی دین سلطان ابوسعید زمانی نینگ اوایلی گچه شهرده (هراتده) ساکن ایردیلر. اندین سونگره خیابان باشیده حضرت پیرمخدوم سعدالدین کاشغری مزاری باشیده اقامت رسمین حاضرقیلدیلر…» دیب یازه دی واوزی نینگ هم بودورده مخدومنی کوریش شرفیگه میسربولگنینی بیان قیله دی. نوایی یازیشیچه، جامی ابوالقاسم بابر وابوسعید حکمرانلیگی دوریده شهرت تاپه باشله گن .او اوزپیری ـ سعدالدین کاشغری مزاری باشیدین جای قیلیب توره باشله گندن کیین،هرطبقه گه عاید کیشیلر،حتی پادشاهلرهم اونگه اخلاص قویگنلر وقول بیریب، اونی اوزلریگه پیرتوشیشینی،زیارت قیلیشینی شرف دیب بیلگن لر. جامی نی زیارت ایتگن لرآره سیده کمبغل قشاقلر،اونگه هیچ بیرقرینداشلیک علاقه سی بولمه گن کیشیلر(«سایرنیازمندلروعامه بیخویش وپیوندلر») هم بولگن. شوگروه آره سیده («بوسونگی جماعت زمره سیده ») نوایی هم بولگن. نوایی بیرینچی اوچره شوو ده جامی نینگ کیچیک بیررساله سی بیلن تانیشه دی. نوایی یازه دی: « بوفقیر حقیر بوسونگی جماعت زمره سیده خیابان باشیده کورگن زمانیده مختصربتیلگن رساله سبقی غه ممتازبولدیم …»

نوایی ایلک بارجامی دن اوقیگن بواثر« قافیه» رساله سی بولسه عجب ایمس. چونکه «خمسه المتحیرین» ده نوایی اونی جامی دن اوقیگن بیرینچی اثری صفتیده کورسته دی: «اول اولربیتگن «قافیه» رساله سیدورکیم،انینگدیک مختصربوفن ده هیچ کیم بیلمه یدور». بواوچره شوونینگ انیق وقتی معلوم بولمسه هم، بوهرحالده نوایی هرات ده لیگیده،ابوسعید میرزاخراسان نی ضبط ایتگندن کیین یوزبیرگنی انیق، بیزنینگ چه، بو1464-1465 ییللرگه توغری کیله دی. بوییللرده نوایی بیران سیاسی موقع گه ایگه ایمس ایدی. شونینگ اوچون اواوزینی جامینی زیارت قیلگنی بارگن کیشیلرنینگ اینگ کمبغل لری گروهیگه قوشیشی هم بی چیزایمس .

نوایی نینگ کمبغل لیگی، اینیقسه اومشهددن هرات گه قیتگنی دن کیین کوزگه تشلنه دی. چونکه بودورده حکمرانلیک قیله یاتگن ابوسیعد میرزا پایتختینی سمرقند دن هرات گه کوچیریب، هرات لیکلرنی تله یاتگن ایدی .مضمونآ، بووقتده علیشیرنینگ آته ـ آنه لریگه تیگیشلی مال وملک لرینی هم اودولت حسابیگه اوتکزیب یوبارگن ایدی که، نتیجه ده یاش شاعریشش گه بیته حجره تاپه آلمسدن قینلدی. بونینگ اوستیگه ابوسعید میرزا علیشیرنوایی نینگ هرات گه کیلیشینی یاقتیرمه ی، اونی جوده ساووق قرشی آله دی .

بونینگ بیرقطارسببی بارایدی: بیرینچیدن، علیشیرنوایی نینگ یاشلیکدن دوستی، مکتبداشی حسین بایقرا بووقتلرکیلگنده معلوم کوچگه ایگه بولیب آلیب، ابوسعید گه قرشی آچیق کوره ش گه شیلنگن ایدی. حسین نینگ بوخطی حرکت لری ابوسعید نی جدی تهللکه گه سالرایدی. ایکینچیدن، حسین بایقرا ابوسعید گه قرشی بوحرکت لریده علیشیر نوایی نینگ تاغه لری میرسعید کابلی ومحمد علی غریبی لربایقرا نینگ اینگ سوینگن کیشیلریدن، فایده لی مصلحت لربیروچی، یول ـ یوریق کورستوچی دوست لریدن ایدیلر.

1461- ییللرده سرخس اوچون بولگن جنگلرده ابوسعید اوزجاسوس لریگه میرسعید کابلی نی توتتیریب قتل قیلدیرگن ایدی (میرسعید نینگ قاتلی کیینراق محمد علی نی هم اولدیره دی). ابوسعید نینگ بوقیلمیش لری اوچون شاعرهم اوندن نفرت لنرایدی .

اوچینچیدن، ابوسعید نینگ مملکتده یورگیزه یاتگن سیاستی، دولتی اداره قیلیش اصولی علیشیرنوایی ده ناراضی لیک توغدیررایدی. ابوسعید تختنی قولدن بیرمسلیک یولیده تیموریلردن بیرقنچه سینی ارزیمه گن سببلربیلن اولدیرتیریب یوباره یاتگن ایدی. شونینگدیک، بدخشانی لرگه نسبتا هم ابوسعید جوده قانخورلیک قیله یاتگن ایدی. ابوسعیدگچه بولگن تیموری حکمرانلری بدخشان شاهی بیلن جوده یخشی مناسبتده ایدیلر. اما ابوسعید اولرنی اوزیگه توله بویسوندیریش اوچون علیشیرنوایی بیلن جوده یخشی  علاقه ده بولگن بدخشان شاهی شاعرلعلی همده اونینگ اوغلی نینگ باشینی کیستیره دی .  ابوسعید نینگ بوقیلمیش لریگه علیشیرلاقید قره ی آلمس ایدی .

تورتینچیدن، ابوسعید دوریده خلقنی استثمار قیلیش شودرجه گه ایتگن ایدی که،خلق هرخیل آلیق ـ سالیق وتالاولردن قدینی کوته ره آلمه ی قالگن ایدی. شاه وعملدارلر ظلمیدن بیزاربولگن کیشیلرهراتدن تشقریگه چیقیب کیته باشله یدیلر، شاه قوشینی ایچیده هم ناراضیلیک علامت لری پیدابوله دی .بوواقعه لرنینگ شاهدی بولگن، محنتکش خلق احوالینی کورگن نوایی، ابوسعید جبر- ظلم لریگه بی پروابولمس ایدی . بنابرین، حیاتده گی اقتصادی واجتماعی مساله لرگه عدالت نقطه نظری بیلن قره گن انسانپرورشخص علیشیرهم ابوسعید گه یاقمس ایدی . شونگه قره مسدن، علیشیرنوایی هراتده ایکی ییلگه یقیین یشه دی .

شرق اورته عصرنی شرایطی ده پادشاه سرایی کوپ وقت مدنی حیات نینگ مرکزی حسابلنر، بیران پادشاه یاکه فیودال حامیلیلگیگه سوینمه گن شاعرنینگ ایشی ایلگری بارمس، مادی احوالی هم اونگلنمس ایدی .شونینگ اوچون اوتگن گپلرنینگ همه سینی آرقه گه تشلب، نوایی ابوسعید بیلن مناسبتینی یخشی لشگه اینتیلیب کوره دی . لیکن علم وصنعت کیشیلرنی قدرله مه گن ابوسعید روی خوش بیرمه دیدی . شاعرنینگ بودردی یازگن غزللریدن بیری قوییده گیچه باشلنه دی :

پریم بولسه، اوچوب قاچسم اولوستین تاقناتیم بار

قناتیم کویسه اوچماقدین، یوگورسم تاحیاتیم بار…

اوشبوغزل قوییده گی مقطع بیلن توگللنه دی :

نوایی،بیل که،شاه کونگلی مینگه قیداولمسه،بویله

اگرکاونینگ گه خاشاک چاغلیغ التفاتیم بار

بودورده یتوک شاعربولیب قالگن علیشیرنوایی، ابوسعید دن هیچ قنده ی اعتبارکورمه ی، هرات گه کیلمیشدن کوزده توتگن برچه آرزو- امید لری بیکاربولگنی گه ایشانچ حاصل قیله دی . اونه علم تحصیل قیله آله دی، نه ایرکین ایجاد ایته آله دی ونه اوزشهریده بی ملال یشه ی آله د ی. خواند میر« روضه الصفا » ده : « نوایی هرات گه کیلگچ، بیرمونچه وقتنی ابوسعید ملازمتیده اوتکزدی، اما اوزی نینگ حالی گه یره شه رعایت وتربیت تاپه آلمه دی »،- دیب یازگنیده حق ایدی .

ایندی علیشیرنوایی ابوسعید حقیده اوزیل ـ کسیل بیرفکرگه کیله دی. بوحال شاعرنینگ بوتون ایجادی دوامیده ابوسعید گه نسبتآ منفی مناسبت نینگ یققال کوزگه تشله نیشده کورینه دی .

علیشیرنوایی اوزی نینگ قوییده گی قطعه سیده آچ کوز شاه سیماسیده ابوسعید نی کوزده توتگن بولیشی ممکن :

جهان گنجی گه شاه ایروراژدها

که اوتلرساچرقهری هنگامیده

انینگ کامی بیرله تیریلمک ایرور

معاش ایله مک اژدها کامیده

حسن اردشیرنامیگه یازگن مشهورشعری مکتوبیده یخشی وچقورعکس ایتگن .

خراسان ده موجود اقتصادی، سیاسی وضعیت، مدنی حیات هم آرقه گه کیته باشله گن. نوایی نینگ بودورده هرات ده کیچیرگن حیاتی وایچکی کیچینمه لری اینیقسه اونینگ سعید ایدی. مملکتده ویرانگرچیلیک، تلانچیلیک، کیشیلراورته سیده بیر- بیریگه ایشانچ سیزلیک، زوره وانلیک  اوج آلر، مهر- عاقبت یوقالر، شاعربولرنی کوریب ایچ ـ ایچیدن ایزیللرایدی .

نوایی هرات ده ایکی ییلگه یقیین فقیرانه یشب، 1466- ییلده هراتنی عمومآ، خراساننی تشلب کیتیشگه مجبوربوله دی . اوبیرقنچه شهروقیشلاقلردن اوتیب، سمرقند گه کیله دی. علیشیرنوایی نینگ سمرقند گه کیلیشی سببلرنی تورلی تاریخی منبع لرتورلیچه شرح له یدیلر.

خواندمیرعلیشیرنوایی « … سلطان ابوسعید نینگ پادشاه لیک دوریده … سمرقند گه باریب اوجناب (خواجه فضل الله ابوالیث) نینگ خانقاهیده حجره آلدی . بیرقنچه وقت تیگیشنچه علم تحصیل قیلیشگه کیریشدی » ـ دیب یازه د ی .

نوایی نینگ اوزی هم سمرقند گه تحصیل اوچون بارگنلیگینی، لیکن اوزسیوگن وطنی هراتدن سمرقند گه کیتیشی « بی اختیارقیلینگن سفر» ایکن لیگینی تاکید له یدی .

نوایی نینگ کیچیک زمانداشی ظهیرالدین محمد بابرایسه « بیلمان، نی جریمه بیله سلطان ابوسعید میرزا (علیشیرنی) هریدین اخراج قیلدی » ـ دیگن معلومات بیره دی . بوفکرلردن کیلیب چیقیب،کوپراق بابربیرگن خبرگه ته یه نیب، کوپگینه نوایی شناس لرعلیشیرنوایی نینگ سمرقند گه کیتیشینی توله معنیده گی « سورگون» دیب توشونتیره دیلر. اما کیینگی تیکشیریش لرشونی کورسته دی که شاعرنینگ سمرقندگه باریشی رسمی سورگون ایمس ایدی .

سید حسن اردشیرگه یازیلگن مکتوبدن شونیرسه معلوم بوله دی که، نوایی بودورده هرتمانلمه کمالگه ییتگن ییگیت ایدی.اونینگ شعری استعدادی کونسین اوزی نینگ ینگی قیره لرینی کورسه تر، اوشودورده اوزآنه تیلیده « خمسه» یره تیش قابلیتی گه هم ایگه ایدی. لیکن اونینگ بوقابلیتی قدرلنمه یاتگنیدن شاعرالم چیکه دی .بواثرده شاعراوزی نینگ خراساننی تشلب کیتیشگه مجبورقیلگن همه سبب لرنی سنب اوته دی. اولردن بیری علم آلیب اوزملکه سینی ینه ده اوستیریش ایدی. شونینگ اوچون هم شاعرسمرقند گه یول آله دی .

علیشیرنینگ تحصیلی اوچون سمرقندنی تنلشی بی چیزایمس ایدی . چونکه سمرقند ده هرات دن کیین ایکینچی علمی ـ مدنی مرکزی صفتیده اولوغ بیک دوریده عالم وشاعرلری، مکتب ومدرسه لری بیلن شهرت قازانگن ایدی .بویرگه علم اورگنیش اوچون مملکت نینگ هرچیککه لریدن طالب علملرکیلیب توره رایدی . علیشیرنینگ قی احوالده آنه یورتیدن چقیب کیتگن لیگینی  «حیرت الابرار» داستانیده گی قوییده گی مصرع لربوییچه تخمینآ شونده ی تصورقیلیش ممکن :

ظلم دوروراوشبوکه بیرناتوان

علم قیلیب شهریدین اولغی روان

عین فلاکتدین ایاغی یلنگ

تونی یوقیدین تنی داغی یلنگ

تیبره ب ایاغینی انینگ هرتیکان

هرتیکان اوستیده مکررتیکان …

ایگینیده اوراقی کتابی انینگ

قیلغالی تحصیل شتابی انینگ …

آچ ایتیبان قارنینی محتاج لیک

طمع گه مهتاج ایتیبان آچ لیک

هرنی ایتیب قانع اولوب یول یوروب

تااوزینی مقصدیگه ییتکوروب …

علیشیرنوایی سمرقندده یشه گن دستلبکی کونلریده فقیرانه حیات کیچیردی. اومادی قیین چیلیک ده یشه سه ده، سمرقند مدرسه لریگه قتنه دی، علم ـ فن، ادبیات وصنعت اهلی بیلن دوستلشدی، اولرآره سیده تیزآره ده اعتبارلی کیشی گه ایلندی شعرلری خراسان ده شهرت توتگن علیشیرنوایی کوپ اوتمه ی، اصلی خراسانلیک بولگن احمدخواجه بیک نینگ دقتینی اوزیگه تارته دی .

احمدخواجه بیک سمرقند ده کتته آبروگه ایگه بولیب،اولوغ بیک نینگ مدنیت ساحه سیده گی عنعنه سینی معلوم درجه ده دوام ایتیرگن، عالم وفاضل لرنی قدرلب،مدرسه ومکتب لرقوریلیشیگه اهمیت بیرگن، علم اهلیگه حامی لیک قیلگن .

احمدخواجه بیک علیشیرنی هم اوزحمایه سیگه آلیب، اونگه علم آلیش ویشش اوچون شرایط یره تیب بیره دی، مادی جهتدن یاردم کورستیب توره دی .

بودورده سمرقندده مشهورعالم، ییریک قانون شناس وعرب شناس خواجه فضل الله ابولیث یشرایدی. علیشیرنوایی شوعالم نینگ مدرسه سیده تحصیل کوریب، ”فقه“ علم دن درس آله دی،اونینگ خانقاه سی حجره لریدن بیریده یشه یدی .

شاعرفضل الله ابولیث بیلن جوده صمیمی مناسبتلری حقیده توخته لیب،کیینراق : « فقیرایکی ییل الرنینگ قاشیده سبق اوقوب ایردیم، انچه التفاتلری بارایدی کیم، «فرزند» دیرایدیلر» ـ دیب ایسله یدی . خواجه فضل الله ابولیث علیشیرنوایی نینگ «طبعیده گی اوتکیرلیگنی مقتروباشقه طلبه لردن اونی آرتیق کوره رایدی »

میرزااولوغ بیک، علی قوشچی، مریم چلبی، قاضی زاده رومی،غیاث الدین جمشید کبی مشهورعالملرنی یتشتیرگن سمرقند 15- عصرنینگ ایکینچی یرمیده هم اورته آسیانینگ مدنی مرکزلریدن بیری صفتیده اوزموقعینی معلوم درجه ده سقلب کیلماقده ایدی .

علیشیرنوایی نینگ سمرقندده گی حیاتی غایت مضمونلی بولدی. شاعربیلن بیرگه سمرقند ده «معما ده سمرقند اهلی نی مولانا شرف الدین یزدی مقابله سیده مذکور» قیله دیگن مولاناعلایی شاشی، اولوغ بیک میرزا مدرسه سی نینگ مدرسی خواجه خورد، اولوغ بیک میرزا بیله هم سبق ومصاحب بولگن مولانا محمد عالم، هرکونی بیش یوزبیت نی آسانلیک بیلن بیتووچی « سریع القلم کاتب » مولانا سایلی، موزیکه اوستاسی درویش احمد سمرقندی، استعدادلی شاعرمیرزا بیک اندیجان لیک شاعرلردن یوسف شاه صافی وباشقه کوپ شاعروصنعت کارلرهم استقامت قیلرایدیلر. شاعراوزی نینگ سمرقند لیک ایجادکاردوستلری بیلن فارسی وترکی شاعرلرنینگ اثرلرینی سینچیکلب اورگنه دی، اولریوزه سیدن بولگن بحث لرده قتنشه دی. یخشی ادبی عنعنه لرنی  اوزلشیشگه اینتیله دی . شوبیلن بیرقطارده، شاعرشعریتگه، ادبیات نظریه سیگه عاید کتابلرنی جوده کوپ اوقیب،اوزبیلیمینی تینمه ی آشیره باره دی. اومولانا یحیی سیبک نینگ عروض علمیگه بغشلنگن « شبستان خیال» کتابینی، نظامی عروضی سمرقندی نینگ ادبیات شناسلیکه دایر « چهارمقاله» اثرینی قافیه گه عاید بیرقطاراثرلرنی یخشی لب اورگنیب چیقه دی. عروضی سمرقندی رساله سی نینگ « شعرعلمی ماهیتی وشاعرصلاحیتی » بابیده شاعرلرایجادیدن اون مینگ بیت شعریاد بیلیش ایکنلیگی ایتیلگن. بوایسه شاعرسوزخزینه سی نینگ بایشینی تامین لاوچی بیردن بیرعالم صفتیده کورستیلگن .

بومعلومات لردن خبرداربولگن علیشیرنوایی « محاکمه اللغتین» اثریده شونده ی یازه دی : « ییگیت لیگیم زمانی وشباب ایامی آوانیده کوپراق شعرده سیهرساز ونظم ده فسون پردازشعرانینگ شیرین اشعاری ورنگین ابیاتیدین ایللیک مینگدن آرتوق یاد توتوب مین والرذوق وخوشحال لیگی دین اوزومنی آوتوب مین » .

دیمک، علیشیرنوایی اوشه دورادبیات شناسلیگیده معلوم نورم گه کیریب قالگن سلف لری اثرلریدن یاد بیلیش لازم بولگن مقداردن آرتیق شعری خاطره سیده سقله ی بیلگن .

علیشیرنوایی نینگ اوتمیش شاعروزمانداشلری اثرلریدن ایللیک مینگدن کوپ بیت یاد بیلیشی، شاعرایجادی تکاملیده موجود ادبی عنعنه لرنی پخته ایگللشیده اونگه کتته یاردم بیردی. علیشیرنوایی سیدحسن اردشیر گه یازگن مکتوبیده بیرکون ده یوزبیت شعربتیش اونینگ اوچون حلوا بشیش بیلن تینگ ایکن لیگینی یازیشی بی چیزایمس ایدی.

علیشیرنوایی سمرقندده فقط گینه تحصیل قیلیب، بدیعی ایجاد بیلن شغله نیب گینه قالمسدن، شهرکاسب وهنرمندلری بیلن هم ینگی دن مناسبتده بولیب توردی. او « مجالس النفایس» تذکره سیگه سمرقند ده یشه گن، اوزلری هم سمرقند لیک بولگن بیرقنچه هنرمندلراسمینی کیره ته دی . اولرمعلوم بیرکسب ایگه سی بولیش بیلن بیرگه شعریت بیلن هم شغللنگن لر.علیشیرنوایی اوزاثریده هنرمند لر ادبی فعالیتی گه بها بیره ر ایکن اولرایشیگه قنچه لیک قیزیقنی یارقین کورینیب توره دی.

علیشیرنوایی محنتکش خلق وکیل لریدن بولگن بوکسب ـ هنرایگه لری بیلن یقین مناسبت باغلب، اولرگه کوپ نرسه لرنی اورگتدی، اوزی هم اولردن کوپ نیرسه نی بیرینچی نوبت ده حیاتینی،محنتکش خلق روانینی اورگندی .

شونینگدیک، نوایی کیینراق سمرقند واونینگ اطراف ناحیه لریده بولیب، سیاسی ایشلرده هم قتنشه باشله دی .خواندمیرحکایه لریگه کوره، علیشیرنوایی سلطان حسین بایقرا سمرقند اطرافیده اسیرآلینگن عسکرلرینی بیرنیچه باراولیمدن قوتقریب قاله دی وشوبیلن حسین بایقرا تامانیده ایکن لیگینی، اونینگ خطی – حرکت لریگه خیرخواه لیگینی کورستدی. نوایی نینگ بونده ی مهم مساله لرنی حل قیلیشده قتنشه شیشی اونینگ محلی حاکمیت آلدیده بیران رسمی لوازمگه ایگه ایکن لیگیدن دلالت بیره دی. شونینگدیک، « تامه التواریخ » مولفی هم « علیشیرمیرزا (حسین بایقرا) خذمتیدین آلدین سمرقندده بیرقنچه وقت سلطان احمد میرزا نینگ ملازمی بولگن …وچغتای امیری دیگن منصب گه ایگه ایدی.» دیب یازگنیده حقیقت باردیک کورینه دی . سمرقند حکمدارلریدن احمد خواجه بیک کبی لرگه سویه نیب، سیاسی ایشلرده هم قتنشه شیش بیلن نوایی بوساحه ده هم تجربه آرتیره باشله دی. ابوالقاسم بابرسراییده خذمت قیلگنده اویاش ایدی. فیودال دولت خصوصیتینی بیلیش وتوشونیش هم اونگه اساسآ شووقتگه توغری کیلدی. شوتجربه اونگه آره دن سهل اوتمه ی جوده اسقتدی، هرات ده ینگی حکمدارسراییده ایش باشلشگه معلوم درجه ده اساس بولدی.

 علیشیرنوایی نینگ سمرقند دوری حیاتی شاعرایجادیده اولا کتته ایجادی تیارگرلیک لربیلن بولدی. اوکتته مدنی شهربولگن سمرقند مدنیتی وتاریخی بیلن جوده یقیندن تنیشدی، اوزبیلیمینی ینه ده آشیردی ومستحکمله دی. اوزنوبتیده سمرقند نینگ 15- عصرایکینچی یرمیده گی ادبیاتی ومدنیتی رواجیده علیشیرنوایی نینگ هم رولی کتته دیر. بودورسمرقند ادبی محیطینی علیشیرنوایی سیز، اوتیارله گن یاش قلمکش لرسیزتصورقیلیش ممکن ایمس. شاعربیوگرافیسی نینگ ینه بیرمهم مساله سی اونینگ عایله قورگن ـ قورمه گنلیگی دیر. نوایی سید حسن اردشیرنامی بیلن باغلیق یوقاریده ذکرایتیب اوتیلگن شعری مکتوب ده اونینگ حالیدن نه شاه خبرآلگنلیگی، نه بیراهلی دولت یاردم قولینی چوزگنلیگی، نه اونگه بیران معاش تعیین لنگنلیگی، اونگه نه بیرحجره اجره تیلگن لیگی حقیده یازیب اوزی نینگ مشئوم دورده عایله هم قوره آلمه گنی توغریسیده تاسف بیلن :

نی بیرشوخ وصلیغه اولمای دست

که عزمیم ایاغیگه بیرگه ی شکست

دییدی واوزتینگیمنی تاپیب، اونینگ وصالیگه ایریشگن بولگنیمده، احتمال بومینینگ سرسان ـ سرگردان لیگیمگه چیک قویگن بولرایدی، دیگن فکرنی علاحیده  تاکیدلب اوته دی. بودورده یوزبیرگن کمبغل ـ قشاقلیک، آته ـ آنه وفاتیدن کیین کیمسه سیزلیک، یقیین قرینداش لری نینگ، خصوصآ، تاغه لری نینگ اطرافیده یوریشی، نهایت اولرنینگ اولدیریلیشی اونینگ عین عایله قوره دیگن ییللریده بوحقده جدی راق اویلش گه هم امکان بیرمه گنی کورینه دی .

 نوایی نینگ سیوگیسی، سیوگیلی سی بیلن مناسبتی حقیده علمی ادبیات لرده تورلی فاکتلرموجود بولیب، بوساحه ده حاضرچه کانکریت بیرفکرگه کیلنمه گن. اوشبومساله نی توغری حل قیلیش اوچون شاعراثرلرینی یخشیلب اورگنیشنی دوام ایتتیرماق لازم .

اوزگرتیریب نشرگه تیارلاوچی: پوهیالی شکیبا قاریزاده