بابر رساله سی

اوزبیکستان فنلراکادمی سینینگ ابوریحان بیرونی نامیده گی شرقشناسلیک انستیتوتی کتبخانه سی قولیازمه لر فوندیده  501  رقم آستیده سقلنه یاتگن  بیرنادر قولیازمه موجود. نسبتا کتته حجم گه  ایگه بولگن اوشبو  مجموعه  26  رساله دن عبارت بولیب، نقشبندیه طریقتی نینگ ییریک رهبرلری  ونظریاتچیلریدن  بیری بولمیش مخدوم اعظم لقبی بیلن شهرت قازانگن سید احمد  بن  جلال الدین دهبیدی کاسانی قلمی گه منسوبدر. مجموعه ده -گی  25نچی  رساله «رساله بابریه » دیب اتلگن.

رساله نامیدن معلوم بولگنی دیک بویوک قرال(پاذشاه) و شاعر ظهیرالدین محمد بابرگه بغیشلب یازیلگن. اونینگ یازیلیشیگه نقشبندیلیک نینگ بویوک خلیفه سی ونظریاتچی سی خواجه عبیدالله احراریازگن« رساله والدیه »اثری نینگ بابرمیرزاتامانیدن منظوم ترجمه سی سبب بولگن.

« بابرنامه » ده یازیلیشیچه،  بابرآغیرکسل بولگنده، عرب تیلیده « قصیدۀ بُرده » نی یازگن شیخ  شرف الدین ابوعبدالله  بوصیری نی  خاطرلیدی. بوصیری  کوپ ییل لر فلج کسللیگی گه چلینیب یاتگندن کیین تنگری گه یالباریب،حضرت محمد روحیدن یاردم سورب اوز قصیده سینی  یازیشگه  باشلیدی. الله حمدی  و پیغمبر نعتیگه  بغیشلنگن اوشبو  ییریک قصیده نی  یا زیب  توگتیشی  بیلن، کوچلی  اخلاص و اعتقاد  نتیجه سیده،  مزمن  فلج کسللیگیدن  ساغه یب، توریب حرکت قیلیش گه  قادر بوله دی.

قصیده نینگ مطلعی قوییده گی دیک:

اَمن تذکّر جیرانٍ بذی سلمِ                  مزجتَ دمعاٌ جری عن مُقلةٍ  بدمِ

مضمونی: “ ذی سلم “ ده گی قوشنیلرنی- دوستلرنی- ساغینیب، قان ییغله ماققه باشله دینگ می؟ .بابراوشبو معجزوی حادثه نی ذکر ایتیب، اونگه روحا نهایت یقین بولگن وحتی سیاسی حیاتده اوز یاردم وحمایه سینی اوندن دریغ توتمگن اولوغ ذات خواجه عبیدالله احرارنینگ“ والدیّه “ رساله سینی فارسی تیلدن  تورکی  تیلگه  تیمناٌ و تبرکاٌ  منظوم شکلده  ترجمه قیلیشگه باشلیدی.

رساله ترجمه سی نینگ باشله نیشی قوییده گیدیک:

ایشیت  اول  سر خدا  آگه  دین                  حضرت خواجه  عبیدالله دین

خواجه لرخواجه سی اول خواجه عبید             چاکرو بنده سی شبلی و جنید

بابر، خواجه گه اوزاخلاص  وارادتی نی اظهارایتگندن کیین اوزایشیگه دوام بیره دیوترجمه ایشی اداغیگه ییتمی توروب، کسللیکدن فارغ بولگنی نی تأکید لیدی. نه فقط بابر، بلکه تیموریلر سلاله سی نینگ باشقه شاهلری واعیانلری هم خواجه عبیدالله گه  حرمت و اخلاص کوزی بیلن باقردیلر. خواجه کتته ملک وبایلیکلرگه ایگه بولسه هم قناعت بیلن حیات کیچیریب اوز درآمدی نینگ اساسی قسمی نی خیریه

ایشلرگه صرف قیلردی.عبدالرحمن جامی ایتگنیدیک:

هزاران مزرعه درزیر کشت است           که  زاد  رفتن راه  بهشت  است

شونینگدیک  سالیقلر توپلنیب  سمرقند و بخارا اهالی سی  اونی تولشدن ( دولتگه تاپشیریشدن ) عاجز بولیب قالگنلریده، او یاردم کورسه تیب برچه سالیقلرنی خلق نامیدن دولتگه تاپشیره دی. او قوردیرگن مسجدومدرسه لر حاضرهم تاشکینت وسمرقند ولایت لریده موجود.

خواجه احرار طریقت ایشلریدن تشقری سیاسی فعالیتلر بیلن هم شغل لنیب کیلگن. مثلااوترکستان حدودیده اوچته شهزاده آره سیده یوز بیریشی قطعی بولیب تورگن اوروشنینگ آلدینی آلیب، تینچلیک و مذاکره یولیدن تاپیلگن معمالرنی ییچیب، اولرنی یره شتیره دی. او هردایم تیموری  دولت رهبرلری گه  بیرصادق وصمیمی مصلحتچی صفتیده  یاردم کورسه تیب کیلگن. شوسببلی اونینگ قراللرگه  یوبارگن  خطلری هیچ

قچان  جوابسیز قالمسدی. نوایی ایتگنیدیک:

رقعه لری یتسه نی شه قاشیغا           ایش انگا قویماغلیغ اولوب باشیغا

ایریم شاهلر، جمله دن  ابوسعید میرزا اونگه  بیر کشف  و کرامت ایگه سی  صفتیده قرردی. نیگه که او آلد یندن  میرزانینگ سلطنت تختیگه اولتیریشینی بشارت قیلیب ایتگن ایدی. شونینگ اوچون خواجه، شاه التماسیگه کوره مرو شهریگه کیلگنده، ابوسعیدمیرزااو بیلن  اوچره شیش مقصدیده  اوز اعیان لری  بیلن هراتدن مرو شهری گه چه  یول باسیب باره دی. جامی“ سبحة الاحرار“ ده  بو واقعه نی بیان ایتگندن  کیین

خواجه حقیده  بوندی دیدی:

قرنها  دور  آسمان  گردد                     تا چو او اختری عیان  گردد

خواجه احرارگه علیشیر نوایی نینگ  اخلاص وارادتینی ”حیرةالابرار“ ده بیان

ایتیلگن اونینگ قوییده گی بیتلریدن بیلیش ممکن:

اولکه بو آفاق ایچیده طاق ایرور            طاق  نیکیم مرشد آفاق ایرور

یوز قویوبان قل لوغیگا شاهلار             بزمیدا  بیخود  بولوب آگاه لار

ملک جهان مزرعی دهقانی اول             بلکه جهان ملکی نگهبانی اول

تاکه جهان قصرینینگ امکانی بار          اوستیدا  آنینگ  فلک ایوانی  بار

قویماسون ایوان جهان نینگ تهی            دبدبۀ   کوس  عبید اللهی

همتیدین بیزنی هم ایتسون خدای             فقر یولیدا غنی  ایمانغا  بای

خواجه گه تیگشلی یوقاریده ذکر ایتیلگن حادثه لر و باشقه کوپ واقعه لرنی نظرده توته دیگن بولسک، بابر نینگ اونگه بولگن مناسبتی نی توشونیش قیین ایمس. هرحالده بابر میرزا منظوم ترجمه نی توگتگندن کیین، اوندن بیر نسخه نی اوزرباعیلری بیلن بیرگه، مخدوم اعظم گه یوباره دی. ”والدیه“ رساله سی نینگ ترجمه سی مخدوم اعظم گه منظور بولیب اونگه جوابا بیراثر یازیب اونی “ رساله بابریه “ دیب اتیدی.

مؤلف اثر مقدمه سیده تنگری گه حمد و ثنا لردن کیین بوندی دیب یازه دی: « اوشبو نسخه شریفه نینگ یازیلیشیگه سبب شول ایردی کیم، حق درگاهیگه قبول بولگن درویش- لرگه  نسبتا اخلاص و عقیدت کورگزیب، اولر تامانیدن  چین کونگلدن سیویلگن پادشاه حضرتلری کیم  جان ایچیده اورین توتگن لیگی اوچون اونینگ نامینی تیلگه آلیش  ادبدن ایمس، ییریک دین پیشواسی و علم الیقین یولچیسی، فقر ایرکینلیگی گه توشونگن خواجه عبیدالله احرار اولرگه خدا نوری آرقه لی نظر سالگن ایکن. شونینگ نتیجه سی صفتیده اول کیشیده  طلب دردی  تاپیلیب، آرامسیزلیک و قرا رسیزلیک گه سبب  بولگن ایکن. مذکور دردنی برطرف ایتیش اوشبو طائفه دن باشقه لرگه میسر ایمس. شونینگ اوچون حضرت نینگ“ والدیه ”رساله لرینی  نظمده  ترجمه  قیلیب، اوزرباعیلری  بیلن  بیزگه یوبارگن ایکنلر.  شونگه بنا ً کمینه بیر نسخه یازیشگه اوریندیم. خداخواهله سه امید بارکه، مبارک خاطرلریگه  تسکین  بیریب، اوشبو سعادت سرمایه سی  بولگن طلب دردی نینگ  کوپه ییشی گه سبب بولگی.» مخدوم اعظم رساله ده تصوف طریقتی گه عائد بعضی بیرقاعده لرنی هرتامانله شرحلب ”ذکر خفیه ”همده ”ذکرجهر“مسئله لریگه توختله دی. مؤلف، پیغمبر ذکرنی خفی صورتده تنلگن  بولسه  هم، ”تابعین و تبع تابعین“ (پیغمبر صحابه لری بیلن اوچره شگنلر وسونگره اولربیلن ملاقاتده بولگن ذاتلرزمان طلبیگه موافق ذکرجهر (بلند آواز بیلن ذکر قیلیش) گه رخصت بیریب، اوزلری هم ذکرجهرقیلیشگن لر، دیب تاٌکید لیدی.اوذ کر خفیه نی عزیمت یعنی قصد وشریعت یولی و ذکر جهرنی رخصت یولی دیب ایضاحلیدی.

مخدوم اعظم یازیشیچه، خواجه لرعزیمت یولیدن بارگن بولسه لرهم،اولردن بعضی لری زمان تقاضاسیگه قرب، قوملری نینگ خصوصیت لرینی نظرده توتگن حالده جهرقیلگنلر. مثال صفتیده او، حضرت خواجه احمد  یسوی تورکستانده  ذکرنینگ جهر شکلینی اختیار قیلگنلیک لرینی، حتی “ ذکر ارره “ (ارّه)  آرقه لی کوپ کیشیلرنی یولگه سالیب، اولرنی اولوغ سعادتگه یول لگن لیکلرینی ایته دی. بو اورینده شونی تاًکید لش کیرک که ”ارره“ ذکری یسویه طریقتیگه خاص بولیب، اونی اجراقیلیش چاغیده جهرچیلرگروهی اوزحلقوم(تاماغ) لریدن، ارره قیلیش وقتیده چیقه دیگن صوت کبی  بیر موزون،  متناسب و یاقیملی آواز چیقریب ذکر قیلردیلر. جهر ذکری ایریم نقشبندیه طریقتی   وکیل لریگه یاقمگن  بولسه هم، ایریم لری اونی ایشیتیب کورگندن کیین قایل  قالیب، اونینگ تاًثیرچنلیگی و جذبه گه سالیش  کوچینی تصدیقلگنلر. حقیقتاٌ هم  جهر قیلیش ملکه سیگه  ایگه بولگن و صوفیانه جذبه گه  بیریلگن بیر گروه تامانیدن، ریتم بیلن  عملگه  آشیریله دیگن  بوندای  بیرذکر، حاضرگی  زمان موسیقی سیده ”خور“  گروهی  تامانیدن اجرا ایتیله دیگن آهنگلرگه  اوخشب  کیته دی. مخدوم اعظم ذکر حقیده سوزلریگه دوام بیریب یازه دی:« هیچ عیب نیست، بغا یت خوب است، طریق انبیای مقدم نیز همین بوده است» ( بونده هیچ عیب یوق، نهایت یخشیدور. اوتگن پیغمبرلرنینگ یولی هم شوندی بولگن ایکن. (  مؤلف سوزیگه دوام بیریب«  پیغمبرلرنینگ هر بیری اوزیگه خاص شیوه بیلن اوز قوملرینی یولگه سالگنلر، سوزلرنینگ فرقی آدملرنینگ احوالیده گی  تفاوتلردن  کیلیب  چیقه دی،  ایتیلگنی دیک اصلیده همه نینگ مقصدی  بیر، صورتلروشکل لرنینگ فرقی ایسه شیوه واسللوبلردن باشقه نرسه ایمس» دیگن فکرلر نی بیان ایته دی. اوندن کیین مخدوم اعظم جهر بیلن ذکر قیلگن خواجه لرنینگ هر بیرینی علیحده قید ایتیب اوته دی. جمله دن خواجه عارف ریوگری  ، خواجه محمود فغنوی، اولرنینگ خلیفه لریدن خواجه علی رامتانی، خواجه  محمد  بابای  سماسی، اولرنینگ خلیفه لریدن سید امیر کلال اوشبو شیوه ده عمل قیلیب کیلگنلر. مؤلف، بویوک خواجه بهاؤالدین

نقشبند امیر سید کلال- نینگ مریدی ایدیلر، دیدی. مخدوم اعظم بعضا ذکر خفیه و ذکر جهر، یسویلر ونقشبند یلرآره سیده اختلافلرگه سبب بولیشینی توشونگنی اوچون، جهرذکری نینگ توغری ایکنلیگی نی اثباتلش مقصدیده قوییده گیدیک استدلال قیله دی :«حق سبحانه و تعالی , مین استغفار صوتینی( کیچیریم تیلش سیسینی ) سیوه من دیگن ایمیش. » البته صوت یعنی آوازدن، جهر ذکری نظرده توتیلگن .   مؤلف اثرده ” تنگری طاقدر، طاقنی سیوه دی”دیگن حکمتلی سوزنی ایضاحلب، ذکر چاغیده سوزلر قنداق تلفظ ایتیلیشی و اولرنی ذکر ایتیش ترتیبینی کورسه تیب بیره دی.سونگره نقشبندی طریقتی تعلیماتیده کورسه تیلگن اوچ وقوف (بیلیش، توشونیش) یعنی وقوف عددی، وقوف زمانی و وقوف قلبی نی توصیف ایتیب، اولرنینگ شرطلرینی کورسه تیب بیره دی.   حضرت مخدوم اعظم تصوف تعلیماتیده  توبه  وندامت (پشیمانلیک) حقیده سوزیوریتیب اوشه عصرده شیبانیلرسلاله سی نینگ اقتدارلی ومدنیت پرور پادشاهی عبیدالله بهادرخان- نینگ قوییده گی شعرینی ذکر ایته دی:

درهوای نفس گمره عمر ضائع کرده ایم     پیش اهل الله از اطوار خود شرمنده ایم

ترجمه سی: ادشگن نفس هواسیگه بیریلیب،عمریمیزنی بیهوده گه اوتکزگننیمیز اوچون، تنگری نینگ مقرب بنده لری حضوریده اویاتده میز.

اوشبو قرال، یسویه و نقشبندیه طریقت لری مخلصلریدن بولیب، اقتدارلی شاعر ایدی و «عبیدی» تخلصی بیلن تورکی، فارسی وعرب تیل لریده شعر یازردی. عبیدی دیوانی -نینگ بیرنفیس قولیازمه نسخه سی اوزبیکستان فنلر اکادمی سی شرقشناسلیک انستیتوتی کتبخانه سی نینگ قولیازمه لر فوندیده 3931  رقم آستیده سقلنماقده. دیوان اوچ بولیم و 700 بیت(صفحه) دن عبارت بولیب، شاعرنینگ تورکی، فارسی وعرب تیل لریده یازگن شعر لرینی اوز ایچیگه آله دی. عبیدی بابرنینگ زمانداشی وسیاسی رقیبی بولسه هم، مخدوم اعظم هر ایکله سی بیلن دوستانه مناسبتده بولیب، عبیدی نینگ بیر غزلی و بیر قطار رباعی لری اوستیدن شرح یازگن.

اوندن کیین مؤلف « سینینگ وجودینگ شونداق بیر گناه کیم، باشقه هیچ قندای گناه نی او بیلن قیاسلب بولمیدی» دیگن صوفیانه حکمتنی و « فنفخت فیه من روحی»( اوزروحیم- دن اونگه یعنی آدمگه آدم سالدیم – پوفله دیم)، « انما المؤمنون اخوة » ( یعنی برچه مومنلر بیر بیرلریگه  آغه– اینی  دیرلر ) قرآن  آیتلرینی  و ( هرکیم اوزینی بیر قومگه اوخشتسه، اوشه  قومدن  حسابلنه دی ) دیگن حدیث نی ایضاحلش جریانیده،  بات- بات عبیدالله خان عبیدی نینگ شعرلریگه  اساسلنیب استدلال  قیله دی. رساله یکونیده  ینه  بیر بار مخدوم اعظم ظهیرالدین محمد بابرگه مراجعت قیلیب بوندی  دیب یازه دی: «… ترجمه ( یعنی  والدیه رساله سی نینگ ترجمه سی ) ورباعیلر، نهایت یخشی توشگن. بو فقیر نینگ  تورکی  تیلده  سلیقه سی آزراق بولگنی اوچون  جسارت قیلینمدی، اما فارسی تیلده  ییترلی  درجه ده  جسارت قیلیندی، معذور  توتگیلر. اوشبو مناسبت بیلن بیر نسخه  یازیلدی، منظور بولسه دیب امید  قیله میز. »

شو یوسینده « رسالۀ بابریه » دیب اتلگن قیمتلی کتاب « والدیه » رساله سی نینگ ظهیرالدین محمد بابر تامانیدن قیلینگن تورکی ترجمه سیگه جوابا یازیلگن اثر بولیب، بیربویوک شاعر و ییریک سلطنت صاحبی بیلن  نقشبندیه  طریقتی نینگ  صلاحیتلی وکیلی ومبلغی، عالیمقام صوفی مخدوم اعظم لقبلی سید احمد بن جلال الدین کاسانی آره لریده گی دوستانه مناسبتلرنینگ آلتین طنابی و کملک کوپریگی صفتیده یوزه گه کیله دی.

« رسالۀ بابریه »کتابی ظهیرالدین محمد بابر و حضرت مخدوم اعظم آره لریده گی عجایب مهر ومحبت، اخلاص و صمیمیت کوزگوسی حسابلنه دی.

بابر عرفانی تویغولرو تصوفی غایه لر تاثیری آستیده « من من » لیکدن واز کیچیب، صوفیانه کمترلیک بیلن یوکسک و اقتدارلی قراللیک مقامیدن،  فقرمرتبه سیگه قدم قویه دی. اوشبوروحی اوزگریش معجزوی بیر طرزده یوز بیریب، او « والدیه » رساله سی نینگ ترجمه سی اثناسیده آغیرکسللیک – دن فارغ بوله دی. بو حادثه دن تاَثیرلنگن مخدوم اعظم الهام لنیب بوکبی اخلاص واعتقادنی قدرلش مقصدیده  « رسالۀ بابریه » نی یازیشگه قرارقیله دی.

یوکسک اخلاص و ایشانچگه اساسلنگن  بونداق  مناسبت، بیر تاماندن  تیموریلر سلطنتی دوامچیسی بولمیش بابریلرنینگ، اوز بویوک اجدادلری عنعنه لریگه صادقلیگی نینگ اثباتی  بولسه، ایککینچی تاماندن نقشبندیه طریقتی پیشوالری نینگ اوشه زمان دولت رهبرلری بیلن روحا نهایت یقین علاقه ده بولیب، اولرگه معنوی تاًثیر اوتکزگنی نینگ دلالتی دیر.

رساله ده کوپگینه عرفانی اتمه لر،تصوفی اصطلاحلر، صوفیانه مقوله لر(سوزلر) نینگ مضمون و ماهیتی یاریتیب بیریله دی. شونینگدیک قرآن آیتلری و پیغمبر حدیثلری ، تصوف تعلیماتی قاعده لریگه ماس حالده تفسیرو تاًویل ایتیله دی.اوشبو نقطۀ نظردن« رسالۀ بابریه» شرق اسلام مملکت لری جمله دن افغانستانده کینگ ترقلگن نقشبندیه طریقتی نینگ اصول و قاعده لرینی چوقور توشونیب آلیش، شونینگد یک بابرنینگ اوشبو طریقت وکیل لری بیلن علاقه و مناسبتلرینی هرتامانله مه اورگنیش اوچون مهم و ایشانرلی منبع حسابلنه دی.

فنلردوکتوری، پروفیسور جوزجانی

ایسلتمه :

اوشبو مقاله نینگ قسقرتیریلگن متنی« طلب دردی ایله وابسته دل لر » سرلوحه سی

آستیده، تاشکینت شهریده چیقه یاتگن

« تفکر» مجله سی  نینگ بیرینچی  ییلی (1995)  بیرینچی سانی،103-105 بیتلریده،

بابرنینگ تختگه اولتیریش مراسمی میناتوره سی بیلن نشر ایتیلگن .